O GARDA NO SOUTO
O SOUTO E O GARDA
O Souto, o garda e os xeitos de comer as castañas.
Folgoso está rodeado de souto. As distintas partes do souto chamábanse adras. Había seis adras:
Folgueiriñas, A Barxela de Abaixo, A Barxela de Arriba, A Carroza, Entoucadoiro e A Barrosa. Hoxe seguen a conservarse todas menos a de Folgueiriñas.
No souto hai varias castes de castañas, que se diferencian polo tamaño, pola cor, polo sabor e por ser temporá ou serodia.
- a presa, a máis grande e oscura, a madeira do seu castiñeiro é a mellor. É a primeira que cai.
- a vilachá
- a vermella
- a branquiña
- a rapada
- a verdia
- a verdeal
Cando comenzaban a cair as castañas o Concello nombraba un garda. O garda vixiaba os soutos e organizaba a colleita das castañas. O garda cobraba en castañas.
Como vixía percorría todo o souto para que a xente non collera as castañas que non eran súas.
Cando pillaba a algunha persoa apañando nas castañas que non eran as súas, non lle deixaba levalas e , despois, xuntaba ao concello para informalo.
Tódalas mañás, ó romper o día, tocaba o corno para que as persoas saíran a apañar as castañas nos camiños e nos carrozos. Estes eran o dous sitios por onde comezaba a colleita. O motivo era evitar que se perderan ó ser pisadas ou comidas polas persoas e polo animais.
No souto só se empezaba a colleita cando o garda daba a orde. Comezábase naquela adra que el valoraba que tiña máis castañas e continuábase nas restantes. Unha vez que se terminaba de apañar nunha adra, fixaba o día para comezar a apañar na adra lindeira. Durante o castañal, que duraba sobre dous meses, dábanse varias voltas nas adras.
Ó final do castañal, o souto quedaba ceibe para o rebusco. Estaba permitido esquillar en todo o souto e nos sitios que non eran dun. Tamén se permitía ceibar os porcos. Con este procedimento non se deixaba perder nin unha soa castaña. O que non apañaban as persoas aproveitábano os porcos.
Os porcos que se soltaban nos souto eran os da cría, os que se ían matar para o próximo ano.
As castañas podían consumirse de varios xeitos: crúas, asadas e secas. Antes de estar maduras, tamén se consumían, é o que se chama brugacio. Son as castañas do ourizos verdes. Son moi tenras e aínda teñen a pel branca con pecas marróns ó lado do rabo. Despois de pelalas, cocíanse e comíanse con leite. Un manxar! As mellores castañas para o brugacio son a vilachá, a branquiña e a vermella.
As castañas asadas tomábanse pola mañá e pola noite. Pola mañá cunha copa de augardente. Pola noite cun vaso de viño ou con caldo. Outro manxar: a mestura do caldo coas castañas asadas.
Había dous aparellos para asar as castañas: o cacho e o tambor. Outro xeito de asalas era no remol do lume. Así asábanas os pastores. Estes tiñan un sistema para que ninguén se pasase comento de máis. No centro do remol, tiñan un tizón con lume na punta e o que comía máis da conta tiña que tocar co dedo no tizón.
Para secar as castañas había a caniceira e o sequeiro. A caniceira é o espazo que está encima da cociña baixa, da lareira. O piso da caniceira está feito de ripias, que son pezas de madeira de castaño de 6 a 7 centímetros de ancho achafranadas na parte inferior. Colócanse separadas un centímetro. Deste xeito podía pasar o fume e o calor e as castañas non caían. Os sequeiros son construcións dedicadas á seca das castañas, poden estar no souto ou no pobo. Ten un baixo máis unha planta. No baixo facíase o lume e na planta colocábanse as castañas. A separación entre o baixo e a planta é unha tarima das mesmas caracteristicas da caniceira.
Unha vez secadas as castañas, písanse e abandóxanse.
Para pisalas, unha parella golpea o saco de castañas sobre un cepo, para que se desprenda a casca da cas taña. Co abandoxo, queda a castaña limpa. Despois vén o escollido: sepárase o picón, as rotas, e as malas das boas. estas últimas resérvanse par as persoas.
As castañas secas comíanse de tres maneiras: á calduda, con leite e como acompañamento da carne e do chourizo.
Á calduda eran as castañas secas cocidas con auga, podíaselle poñer manteiga ou carne de porco. Comíase a todas as horas; como almorzo tomábanse as castañas con caldo da cocción ou con leite.
Fragmento do libro "Entre paso e tempo nas
terras do Courel onde asubía o vento"
de Urbano Arza Sánchez.
